Zamek Książ to jeden z najpiękniejszych i najbardziej imponujących zamków w Polsce, którego historia jest niezwykle bogata i fascynująca. Położony na malowniczym Dolnym Śląsku w miejscowości Wałbrzych, Książ jest trzecim co do wielkości zamkiem w Polsce i jednym z najważniejszych zabytków tego regionu. Jego historia sięga XIII wieku, a jego architektura i losy zmieniały się wielokrotnie, w zależności od właścicieli i wydarzeń historycznych.
Początki zamku Książ
Zamek Książ został zbudowany około 1288 roku (XIII w.) przez księcia świdnickiego Bolka I Surowego, pochodzącego z rodu budowniczych zamków śląskich. Początkowo był to gród obronny o ważnym znaczeniu strategicznym, dogodnym położeniu pod względem wojennym, ale i malowniczą lokalizacją w sercu lasów, który z biegiem lat przekształcił się w okazałą warownię, zwaną na początku „Książęcą Górą”. Od 1463 roku Książ należał do czeskiego króla Jerzego z Podiebradów.
Od 1482 r. Książ przeszedł we władanie króla węgierskiego Macieja Korwina i znalazł się pod rządami dowódcy jego wojsk, Georga von Stein. W tym okresie nastąpiła zmiana charakteru zamku – większość pomieszczeń zmieniła się z obronnych na mieszkalne. W tym okresie powstała też południowa część obiektu, zwana odtąd „Skrzydłem Macieja”. Od roku 1497 zamek należał do Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier, a później do kanclerza Johanna von Haugwitz, który przekazał zamek w 1509 roku rycerzowi Konradowi I von Hoberg (pisownia nazwiska bez „ch” praktykowana jest do roku 1714), znanemu również jako Kunz von Hoberg. Rodzina von Hochberg miała ogromny wpływ na późniejszą historię zamku. Właśnie pod rządami tego rodu zamek stał się jednym z najważniejszych obiektów na Dolnym Śląsku.
Rozbudowa i złoty okres zamku
Początek „złotego okresu” zamku Książ wiąże się z rosnącym prestiżem rodziny von Hochberg, która w 1620 roku otrzymała tytuł książęcy. Zamek stał się symbolicznie i materialnie ośrodkiem ich władzy, a jego status nieustannie rósł. Dzięki rosnącej pozycji rodziny, Książ stał się ważnym punktem na mapie Dolnego Śląska i jednym z najistotniejszych ośrodków arystokratycznych w regionie. Zamek przyciągał nie tylko ludzi z kręgów dworskich, ale również artystów, architektów i rzemieślników, którzy mieli wpływ na kształtowanie jego niepowtarzalnej architektury.
W czasach rządów rodziny von Hochberg zamek Książ przeszedł gruntowną rozbudowę. W roku 1856 panem na Książu został Jan Henryk XI Hrabia von Hochberg i książę von Pleß. Wprowadził wiele ważnych projektów takich jak: zakładanie dróg, parków i lasów, stworzenie bezpłatnej szkoły kucharskiej dla córek pracowników zatrudnionych w wałbrzyskich kopalniach, zorganizowanie kształcenia wieczorowego dla młodych robotników, wspieranie parafii, bez względu na wyznanie oraz kas pogrzebowych, szpitalnych, wdowich, rentowych i emerytalnych.
8 grudnia 1891 roku, syn Jana Henryka XI, Jan Henryk XV ożenił się z Marią Teresą Cornwallis West, znaną dzisiaj jako Księżna Daisy, której zamek zawdzięcza największą rozbudowę. Księżna słynąca z wielkiej urody, wąskiej talii i ciętego języka była osobą niezwykle ambitną i posiadała duże zasoby finansowe, które pozwoliły jej na przeprowadzenie rozległych prac budowlanych. W tym okresie zamek zyskał swój charakterystyczny wygląd, łącząc elementy gotyckie z renesansowymi i barokowymi.
Przebudowa zamku w tym okresie objęła wszystkie aspekty budowli. Na nowo zaplanowano układ przestrzenny, wzniesiono nowe skrzydła pałacu, a także przebudowano wieże i baszty, które wcześniej pełniły głównie funkcję obronną. Zamek stał się wygodną i reprezentacyjną rezydencją, której architektura była dopasowana do gustów ówczesnej arystokracji.
Wnętrza zamku w okresie barokowym były prawdziwym dziełem sztuki. Księżna Maria Teresa zatrudniła znanych architektów i artystów, którzy zaprojektowali niezwykłe wnętrza. Sala tronowa oraz sala balowa to tylko niektóre z pomieszczeń, które zachwycały przepychem i zdobieniami. Wnętrza były bogato dekorowane freskami, rzeźbami, złoceniami i misternie wykonanymi sztukateriami. Przepych tych pomieszczeń miał na celu podkreślenie statusu właścicieli oraz ich zamożności.
W tym okresie powstały również liczne cenne dzieła sztuki, które zdobiły wnętrza zamku. Zamek stał się domem dla wielu obrazów, rzeźb, tapiserii oraz porcelany, a także wspaniałych mebli. W tym czasie Książ przyciągnął wybitnych malarzy i rzemieślników, którzy wykonali wiele ozdób, które do dziś znajdują się w zamku.
Zamek był również miejscem, gdzie organizowane były przedstawienia teatralne, koncerty muzyki klasycznej oraz inne wydarzenia kulturalne. Księżna Maria Teresa zadbała o to, by zamek Książ był nie tylko centrum władzy, ale także jednym z najważniejszych ośrodków kultury w regionie.
W czasie, gdy zamek przechodził te rozbudowy, na zewnątrz powstały także liczne ogrody, które otaczały budowlę. Uporządkowane tarasy, fontanny, aleje drzew i ozdobne rośliny tworzyły niepowtarzalną przestrzeń, która stanowiła idealne tło dla reprezentacyjnych ceremonii, jak bale czy bankiety organizowane przez księżną.
XX wiek
Ostateczny kształt zamek otrzymał w trakcie drugiej przebudowy na początku XX wieku. Powstało wówczas skrzydło zachodnie z dwoma wieżami oraz skrzydło północne. Jednak I wojna światowa, kryzys gospodarczy oraz problemy osobiste Hochbergów nie pozwoliły na dokończenie przebudowy lecz przyczyniły się do krachu finansowego rodziny Hochbergów. Musiała ona opuścić zamek, który przeszedł w ręce państwa niemieckiego, a jego losy zaczęły się zmieniać.
Największym wstrząsem dla zamku była II wojna światowa. Po wybuchu wojny Książ stał się częścią niemieckiej fortecy, a niektóre źródła wskazują, że w zamku przechowywano materiały wojenne.
Po zakończeniu wojny zamek przeszedł w ręce polskie, a w jego wnętrzach znajdowały się różne instytucje, w tym szkoła, a później dom dziecka.
Dziś zamek Książ to jedno z najważniejszych miejsc turystycznych w Polsce. Po wieloletnich pracach renowacyjnych zamek odzyskał swoją dawną świetność i jest otwarty dla zwiedzających.
Jednym z najbardziej fascynujących aspektów historii zamku Książ jest jego tajemniczość, zwłaszcza w kontekście II wojny światowej. Istnieją liczne teorie mówiące o rzekomych skarbach ukrytych w zamku przez Niemców, jednak do tej pory nie zostały one potwierdzone. Zamek Książ pozostaje więc miejscem, które nie przestaje intrygować i fascynować.
