Diné – lud Nawaho i historia rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej

Kiedy mówimy o historii Ameryki Północnej, zbyt często zaczynamy opowieść od Krzysztofa Kolumba lub kolonistów z Jamestown. Tymczasem kontynent ten przez tysiące lat zamieszkiwały zaawansowane, zróżnicowane kultury rdzennych ludów. Jednym z największych i najciekawszych narodów tubylczych są Nawahowie (Diné), których dzieje to historia nie tylko duchowości i przetrwania, ale też dramatycznych wędrówek, niezwykłej sztuki i heroizmu na polach bitew II wojny światowej. 

Starożytne korzenie i duchowe początki

Nawahowie pochodzą z większej grupy ludów Atabasków, które wywędrowały z terenów dzisiejszej Kanady i Alaski około 1000–1500 roku n.e. Przez wieki wędrowali na południe, gdzie z czasem zasymilowali niektóre zwyczaje Pueblo – osiadłych plemion z południowego zachodu. 

W wierzeniach Nawahów świat został stworzony przez istoty nadprzyrodzone, które prowadziły ludzi przez cztery światy, aż do obecnego – Czwartego Świata. Świętość liczby cztery (cztery kierunki, cztery góry, cztery kolory itd.) przenika całą ich mitologię. Góry, które wyznaczają granice duchowe ich ziemi, uważane są za żywe istoty, a relacja z naturą ma charakter święty. 

Kultura i sztuka Nawaho – więcej niż dekoracja

Nawahowie znani są z wyjątkowego rzemiosła: 

• Tkactwo: Ich tkaniny, szczególnie słynne dywany Navajo, wykonywane były na pionowych krosnach i miały złożone geometryczne wzory. Początkowo farbowane naturalnie, później pojawiły się żywe kolory. 

• Biżuteria: Po zetknięciu z Hiszpanami w XVII wieku Nawahowie zaczęli tworzyć biżuterię ze srebra. W połączeniu z turkusem powstawały ozdoby o głębokim znaczeniu – miały chronić duszę i przynosić powodzenie. 

• Piaskowe obrazy: Część rytuałów leczniczych obejmowała tworzenie skomplikowanych obrazów z kolorowego piasku, przedstawiających duchy, symbole i mityczne sceny. Po zakończeniu ceremonii obraz był niszczony – nie był sztuką, lecz modlitwą. 

Długa wędrówka – przymusowe wysiedlenie

Jednym z najbardziej tragicznych wydarzeń w historii Nawahów była Długa Wędrówka (ang. The Long Walk) w latach 1863–1868. Wojska amerykańskie pod wodzą pułkownika Kita Carsona spaliły nawahijskie wioski, niszczyły uprawy i zabijały zwierzęta, zmuszając tysiące ludzi do pieszej wędrówki do Fort Sumner, odległego o ponad 500 km. 

Warunki były skrajnie trudne – głód, choroby, zimno. Szacuje się, że około 2 000 osób zmarło. Dopiero po pięciu latach rząd USA pozwolił Nawahom wrócić na część ich dawnych ziem. Traktat z 1868 roku był jednym z pierwszych aktów uznania ich prawa do własnej rezerwacji. 

Warto wiedzieć

1. Nawaho Code Talkers – tajna broń II wojny światowej 
Podczas II wojny światowej armia amerykańska potrzebowała niezłamanego systemu szyfrowania. Skorzystano z języka nawaho, którym nie posługiwał się żaden nie-native i który nie miał formy pisemnej. Grupa ponad 400 młodych Nawahów została wyszkolona w szyfrowaniu komunikatów – kod był tak skuteczny, że nie został złamany przez cały okres wojny. Nawaho code talkers odegrali kluczową rolę w bitwie o Iwo Jimę i inne działania na Pacyfiku. 

2. Kobiety Nawaho – siła matriarchatu 
Społeczność Nawahów jest matrylinearna – dziedziczenie i struktura społeczna przechodzą przez linię żeńską. Kobiety mają silną pozycję jako opiekunki rodu, właścicielki ziemi i główne osoby decyzyjne w rodzinie. Babcie Nawahów są często duchowymi przewodniczkami młodszych pokoleń. 

3. Walki o ziemię w XX wieku 
W drugiej połowie XX wieku Nawahowie prowadzili spór graniczny z plemieniem Hopi,który zakończył się kontrowersyjnym wysiedleniem tysięcy osób ze spornego terenu. Do dziś niektóre wspólnoty żyją bez dostępu do bieżącej wody i elektryczności, mimo że pod ich ziemią znajdują się złoża uranu i węgla, eksploatowane przez firmy zewnętrzne. 

Dziś- odrodzenie i wyzwania

Współcześni Nawahowie to naród liczący ponad 400 000 członków – największa grupa tubylcza w USA. Posiadają własny parlament, prezydenta i system sądownictwa. W ostatnich latach obserwujemy rosnące zainteresowanie językiem nawaho wśród młodzieży, powstają szkoły immersyjne, a media plemienne wspierają edukację i tożsamość kulturową. 

Mimo problemów – jak ubóstwo, bezrobocie, choroby cywilizacyjne czy skutki skażenia środowiska – rośnie duma z bycia Diné. Ich historia pokazuje niezwykłą odporność – nie tylko fizyczną, ale też duchową i kulturową. 

Dlaczego warto o nich pamiętać?

Odpowiedź jest bardzo prosta-historia ludu Nawahoo to opowieść o świecie, który istniał przed Stanami Zjednoczonymi, o wartościach opartych na harmonii, szacunku dla przyrody i wspólnocie. To przypomnienie, że kolonizacja to nie tylko odkrycia, ale także cierpienie, przymus i utrata tożsamości. A jednocześnie – to lekcja przetrwania, odwagi i dumy z własnych korzeni.