Niniejsza praca ma na celu przestawienie głównej problematyki, zawartej w temacie wypracowania, która składać się będzie z przytoczonych przeze mnie przyczyn i skutków oraz krótkiego scharakteryzowania i mojej osobistej ocenie konfliktów zimnowojennych, które przez kilkadziesiąt lat były toczone na całym globie.
Termin ,,zimna wojna’’ był wykorzystany już w roku 1945. Został on użyty przez pisarza i publicystę, brytyjskiego pochodzenia Georga Orwella w eseju ,,You and the Atomic Bomb”, który ukazał się w brytyjskiej gazecie ,,Tribune”. Termin ten został również zastosowany w przemówieniu napisanym przez amerykańskiego redaktora Herberta Bayarda Swope, które zostało wygłoszone w 1947 roku przez doradcę administracji prezydentów USA Bernarda Mannesa Barucha. Sformułowanie to było później również użyte przez amerykańskiego felietonistę, dziennikarza i intelektualistę Waltera Lippmanna, który był także odpowiedzialny za spopularyzowanie tego terminu.
Zimna wojna odnalazła swój początek tuż po zakończeniu II wojny światowej, kiedy to Stany Zjednoczone Ameryki (USA) oraz Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) zyskały miano supermocarstw, a świat objął układ dwubiegunowy. Zimna wojna prowadzona przez USA oraz Związek Radziecki była stanem napięć, któremu towarzyszył wyścig zbrojeniowy, była to rywalizacja państw komunistycznych bloku wschodniego skupionego w Układzie Warszawskim, które dążyły do narzucenia ustroju komunistycznego z państwami niekomunistycznymi bloku zachodniego skupionych w NATO.
Jak podkreśla pisarz średniowiecznej epoki Don Juan Manuel ,,wojna, która ma niezwykle gwałtowny przebieg i jest prowadzona w zawzięty sposób, kończy się albo śmiercią, albo pokojem, podczas gdy zimna wojna nigdy nie kończy się pokojem ani też nie przynosi zaszczytu prowadzącym ją” stwierdzenie to ukazuje charakterystykę oraz różnicę zakończenia tego stanu zapięcia. Uważam, że przytoczony przeze mnie cytat może w sposób dość trafny porównać problematykę i bliżej określić sposób przebiegu zimnej wojny, która dość znacząco różniła się od ,,gorącej”. II wojna światowa przyjęta przeze mnie jako przykład wojny ,,gorącej’’, była prowadzona ,,w zawzięty sposób, kraj bezpośrednio zaatakował drugi, próbując zwiększyć swoją potęgę oraz uzyskać swój cel, zimna wojna stanowiła przeciwieństwo na tle ataku, a mianowicie główni ,,wrogowie” [USA i ZSRR jako dwie strony konfliktu] nie zaatakowali siebie nawzajem, choć była taka możliwość, tylko prowadzili spór niebezpośredni, ale jeżeli w obu przypadkach wystąpiła chęć zdominowania świata, dlaczego wojna zapisana w historii jako zimna nie przerodziła się w gorącą? Odpowiedź na to pytanie może być prostsza niż ,,na pierwszy rzut oka”. Gdyby USA i ZSRR podjęły się bezpośredniej agresji między sobą i swoimi sojusznikami, zapewne obie strony mogłyby posunąć się do użycia broni nuklearnej, którą oba mocarstwa posiadały. W takiej sytuacji mielibyśmy do czynienia z zagładą całego świata, USA albo ZSRR zyskałby wygraną na świecie, który by już nie istniał.
Zimną wojnę jesteśmy w stanie podzielić na cztery główne okresy [Podział zimnej wojny został przestawiony w książce M. McCauley Rosja, Ameryka i zimna wojna 1949-1991], które różnią się między innymi charakterystyką polityki zagranicznej. Wojna ta prawdopodobnie wzbudzała strach i stanowiła zagrożenie ze względu na broń atomową i pozycję, którymi dysponowały USA i ZSRR. Konflikty prowadzone w tym czasie, na całym globie odbywały się ze wsparciem supermocarstw. Przykładem oraz obrazowością tego stwierdzenia jest wojna w Korei, która rozpoczęła się w 1950 roku, a jej zakończenie przypadło na rok 1953. Korea została podzielona w 1945 roku na część północną, która była pod okupacją ZSRR i południową pod władzą USA. Jedna część zatem mogła odpowiadać systemowi demokratycznemu, a druga komunistycznemu. Supermocarstwa wspomagały i wyposażały w broń ,,swoją” część Korei, tworząc wojnę niebezpośrednią między sobą.
Nawiązując do wcześniej przytoczonego stwierdzenia zimną wojnę można podzielić na cztery główne okresy. Pierwszy z nich, nazywany później zimną wojną I skupia się na latach, w których na czele Związku Radzieckiego stał sowiecki rewolucjonista Józef Stalin, a kończy się wraz z jego śmiercią w roku 1953. Lata te charakteryzowały się mało ryzykowną polityką zagraniczną. 12 marca 1947 roku ówczesny prezydent Stanów Zjednoczonych Harry S. Truman przedstawił program polityki zagranicznej USA, który głosił, że państwa, które sprzeciwią się uleganiu i przejmowaniu nad nimi władzy przez komunistów, będą wspierane przez Amerykę. Koncepcja ta została nazwana doktryną Trumana.
Sytuacja związana z wprowadzeniem waluty, jaką była marka niemiecka bez wiedzy ZSRR w okupacyjnych, zachodnich terenach Berlina, na których swoje obszary połączyli USA, Wielka Brytania oraz Francja tworząc w 1949 roku Trizonię oraz wdrażanie na tych terenach planu Marshalla, czyli rozpoczęcie industrializacji i odbudowy gospodarki niemieckiej, przyczyniło się do powstania jednego z pierwszych konfliktów, który jednocześnie wyznaczał symboliczny początek sporu pomiędzy Ameryką a Związkiem Radzieckim była to blokada Berlina wprowadzona w czerwcu 1948 roku przez Stalina. Rezultat tych działań odczuł amerykański polityk oraz prezydent USA Harry Truman, który dzięki użyciu mostu powietrznego, aby dostarczyć potrzebnych materiałów odizolowanej części miasta udowodnił swoim rodakom potęgę swojej osoby i dobre cechy przywódcy, zmierzył się z komunizmem i Stalinem, co poskutkowało pokonaniem swojego politycznego rywala Thomasa E. Deweya i po raz drugi wygraniem wyborów prezydenckich. Blokada Berlina pobudziła w zachodnich Europejczykach tęsknotę za bezpieczeństwem, doprowadzając do zawarcia sojuszu wojskowego 4 kwietnia 1949 roku przez państwa zachodniej Europy, USA i Kanadę nazywanego Paktem Północnoatlantyckim (NATO).
Niestabilność państwa oraz nieustanna rywalizacja prowadzoną między Kuomintang (Partią Narodową) na czele z politykiem i wojskowym Czangiem Kaj-szek a chińskimi komunistami przyczyniły się do powstania chińskiej wojny domowej, którą wygrali komuniści. Od tego momentu mogliśmy mówić o komunistycznej Chińskiej Republice Ludowej (ChRL) na czele z dyktatorem, politykiem, przywódcom Mao Tse-tung (Zedong). W późniejszych latach kraj miał realizować ,,Wielki Skok’’ czyli przekształcenie całego ChRL z państwa rolniczego na przemysłowe, plan zakończył się fiaskiem i klęską głodu. Po tym wydarzeniu władzę w kraju przejęli komunistyczni politycy: Liu Shaoqi oraz Deng Xiaoping. W roku 1964 zostały upublicznione ,,Cytaty z dział Przewodniczącego Mao’’, nazywane również ,,Czerwoną książeczką’’, które stanowiły zbiór zasad i prawd dla mieszkańców Chin.
Należy zwrócić uwagę, że na Bliskim Wschodzie oprócz wojny domowej w Chinach rozgrywała się również wojna w Korei, która zapoczątkowała się w 1950 roku. Pięć lat przed jej wybuchem, czyli mianowicie w roku 1945 kraj został podzielony wzdłuż 38. równoleżnika na dwie części – północną i południową. Pierwsza z nich nosiła nazwę Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (KRL-D) również nazywana Koreą Północną ze stolicą w Pjongjangu, która znajdowała się pod okupacją Związku Radzieckiego, natomiast druga część była określana jako Republika Korei (Korea Południowa) ze stolicą w Seulu, obsadzona prze USA. Konflikt doprowadził do obawy przez III wojną światową i użyciem broni nuklearnej, spór przeobraził się w konflikt ,,gorący’’. Wojna w Korei doprowadziła również do utrzymania przez Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną ustroju komunistycznego. 27 lipca 1953 roku zawarto rozejm w Panmundżon, co doprowadziło do ustanowienia strefy zdemilitaryzowanej o szerokości 4 km, oddzielająca od siebie państwa koreańskie.
Sytuacja na świecie po 1953 roku uległa zmianie, po śmierci Stalina nastąpił ,,okres podejmowania ryzyka”, charakteryzujący się niezwykle ryzykowną polityką działacza partyjnego i państwowego Nikity Chruszczowa.
Szerzący się komunizm w państwach Europy Wschodniej nie wzbudzał w każdym przekonania i poparcia. Kiedy wśród Europejczyków, a zwłaszcza wśród Polaków i Węgrów rosła nadzieja na osłabienie rosyjskich wpływów. 23 października 1956 roku pokojowa demonstracja, która walczyła o przywrócenie poprzedniego premiera Imre Nagya na Węgrzech, została zaatakowana przez policję. Zamieszki trwały do 10 listopada 1956, a stłumione zostały przez Armię Radziecką, jednocześnie przynosząc im zwycięstwo. Powstanie węgierskie z 1956 roku przyczyniło się do powrotu Imre Nagya oraz jego dążenie do uznania Węgier za kraj neutralny i wystąpienie z Układu Warszawskiego, który od 14 maja 1955 roku dążył do ujednolicenia państw zależnych od ZSRR na tle polityki zagranicznej i militarnej.
Rok 1956 odznaczył się również w Egipcie, gdzie przywódca Gamal Abdel Naser podjął niezmiernie ważną decyzję o nacjonalizacji Kanału Sueskiego, sytuacja ta oraz wcześniejsza odmowa dofinansowania budowy Wielkiej Tamy w Asuanie, przez USA i Wielką Brytanię doprowadziły do kryzysu sueskiego, w którym Francja, Wielka Brytania i Izrael zaatakowały Egipt. Wydarzenie to wpłynęło na korzyść dla USA i ZSRR, ponieważ po wygranej Wielkiej Brytanii, Francji oraz Izraela pierwsze dwa kraje utraciły wpływy w państwie Nasera, natomiast trzeci kraj uzyskał możliwość korzystania z cieśniny Tiran. Gamal Abdel stał się niepodważalnym autorytetem polityka i męża stanu.
Następnym kryzysem z którym musieli zmierzyć się kraje Wschodu i Zachodu, spowodowany był przez ultimatum ogłoszone przez premiera oraz byłego Sekretarza Generalnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Nikitę Chruszczowa na szczycie wiedeńskim, który odbył się 4 czerwca 1961 roku. Premier Związku Radzieckiego żądał od prezydenta USA Johnego Fitzgeralda Kennediego, aby wycofano wojska zachodnie z Berlina do końca 1961 roku, pragnął wymuszenia ustępstw. Kryzys berliński wpłynął na decyzję o zbudowaniu w niemieckim mieście muru, tak zwanego muru berlińskiego. Konstrukcja ta została wzniesiona w sierpniu 1961 roku, podzieliła ona na dwie części nie tylko miasto, ale również mieszkańców prawie na 30 lat. Mur symbolizował zimną wojnę i również podział całego naszego świata na dwa wrogie sobie ,,obozy”, jego zburzenie miało miejsce 9 listopada 1991 roku. Zniszczenie muru było symbolem obalenia komunizmu w Europie.
Ideologia komunistyczna odznaczyła się również na wyspiarskim państwie Kuba, gdzie w 1959 roku władzę objął komunista Fidel Castro. Amerykańska Centralna Agencja Wywiadowcza (CIA) w 1961 roku poprowadziło wyszkolonych przez siebie emigrantów kubańskich do Zatoki Świń, aby obalić Castro, tak zwana inwazja w Zatoce Świń. Misja tysiąca pięciuset Kubańczyków odniosła porażkę. Trzystu emigrantów poniosło śmierć, a 1179 zostało pojmanych. Również dnia 30 listopada prezydent John F. Kennedy autoryzował operację ,,Mangusta”, aby ,,pomóc Kubie obalić reżim komunistyczny”. Nawiązanie współpracy z ZSRR przez Kubę oraz próby pozbawienia Fidela Castro władzy przez Amerykanów stały się przyczynami powstania kryzysu kubańskiego w 1962 roku, który ukazał całemu światu ryzyko globalnego zagrożenia. Przez tą sytuację w roku 1962 utworzono ,,gorącą linię Moskwa-Waszyngton”, która miała służyć przywódcom obu mocarstw – Związku Radzieckiemu oraz Ameryki do łatwiejszej komunikacji w sytuacjach kryzysowych. Skutkiem kryzysu kubańskiego były dwa zawarte układy o ograniczeniu prób atomowych w 1963 roku oraz o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej w roku 1968 oraz układy zawarte w latach 70. XX w. o ograniczeniu zbrojeń strategicznych – SALT I oraz SALT II.
Zajęcie kolejnego państwa przez komunistów oraz podział kraju wzdłuż 17. równoleżnika na Demokratyczną Republikę Wietnamu na czele z komunistycznym dowódcom Viet Minhu, na północnej części, a także Republikę Wietnamu znajdującą się na południu podzielonego państwa. Obie strony walcząc ze sobą, chciały opanować cały kraj, co przerodziło się w wojnę w wietnamską. Walki zakończyły się wygraną komunistów, którzy przejęli południowy Wietnam i dążyli do powstania Socjalistycznej Republiki Wietnamu. Po przegranej USA pod dowództwem byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych Richarda Nixona zdecydowali się na wycofanie swoich wojsk, jednocześnie rezygnując z wojny. Na tą decyzję wpływ miały protesty społeczne prowadzone przez Wietnamczyków, którzy stronili od wkraczania w szeregi wojska.
Od lat 70. do 1979 roku świat mierzył się z okresem odprężenia, do którego doprowadziła ogromna siła, wynikająca z posiadania potężnego arsenału przez oba imperia, który był w stanie doprowadzić do zniszczenia całego świata, powstała tak zwana równowaga strachu. Francja i RFN kierowały się polityką detente [Polityka détente z języka francuskiego oznacza odprężenie], dzięki której zawierano porozumienia rozbrojeniowe. W okresie odprężenia odznaczył się rok 1972, w którym przywódcy Związku Radzieckiego oraz Ameryki – I sekretarz KPZR Leonid Breżniew i Richard Nixon podpisali Strategic Arms Limitation Treaty (SALT I), układ o ograniczeniu zbrojeń strategicznych, również w tym roku swoją odrębność uznały nawzajem NRD i RFN. Siedem lat później podpisano również SALT II, który dotyczył redukcji ofensywnych zbrojeń strategicznych.
Ostatni szachinszach Iranu, wywodzący się z dynastii Pahlawi – Mohammad Reza Pahlawi sprawował władzę od 1941 roku w Iranie. Władca ten w swoim kraju wprowadził reformy społeczne i obyczajowe, które były wzorowane na zachodnich oraz stosował terror tajnej policji, która miała obowiązek zwalczać swoich opozycjonistów. Po krwawej rewolucji islamskiej w 1979 roku nowym przywódcą irańskim został ajatollah Ruhollah Chomeini. Różnice pomiędzy obywatelami państwa o podłożu społecznym doprowadziły w styczniu 1979 roku do irańskiej rewolucji islamskiej. Wynikiem tego starcia była abdykacja dynastii Pahlawi, a także Iran, który przekształcił się z monarchii konstytucyjnej w republikę islamską.
Wojna która rozpoczęła się 6 października 1973 roku rozegrała się pomiędzy Egiptem, Syrią (krajami arabskimi) a Izraelem. Starcie to zostało nazwane wojną Jom Kippur, ponieważ siły egipskie i syryjskie niespodziewanie zaatakowały Izrael w święto żydowskie nazywane Dniem Pojednania (Jom Kippur). Wojna ta była spowodowana przez konflikt arabsko-izraelski. Obie strony starcia poniosły duże straty w ludności, spowodowane śmiercią oraz pojmowaniem do niewoli Izraelczyków. Doszło również do zawieszenia broni oparte na rezolucji Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) nr 338.
Ostatnim etapem natarć i konfliktów była zimna wojna II, która rozpoczęła się wraz z inwazją na Afganistan w roku 1979 i trwała do marca 1985 roku, kiedy to prezydentem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich został polityk Michaił Gorbaczow. Obie strony były w pełnej gotowości na wypadek uderzenia drugiej strony, dlatego charakterystyczne dla tego okresu był wzrost wydatków militarnych. Relacje między mocarstwem zachodnim i wschodnim znacząco się pogorszyły.
Wojna w Afganistanie została wywołana przez wewnętrzne konflikty w kraju, dwie wrogie sobie strony – mudżahedini, którzy byli ortodoksyjnymi muzułmanami, zarzucającymi oskarżenia oprowadzenie polityki, która nie zgadzała się z ich religią, a także miejscowi komuniści i siły radzieckie. Afganistan był krajem, który ZSRR chciał w pełni przejąć. Wojna przyniosła ogromne straty w ludności, przynosząc tytuł jednego z najbardziej krwawych konfliktów XX wieku. Podjęty udział i niepowodzenie w Afganistanie obnażyły słabość ZSRR oraz przyczyniły się do przyśpieszenia upadku Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Wojska radzieckie zostały wycofane z polecenia Michaiła Gorbaczowa w 1989 roku. W kraju władzę przejęli mudżahedini w roku 1992.
Wyjaśnienie i przedstawienie powyższych konfliktów pozwala zrozumieć badany temat pracy. W czasie trwania zimnej wojny na świecie rozgrywały się liczne konflikty, przemiany, wojny. Przyczyny rozpoczęcia tego stanu napięć możemy odnajdywać w różnych aspektach. Przyjmując wielką rywalizację między USA i ZSRR możemy wyróżnić wyścig zbrojny oraz kosmiczny. Nieprzerwane udoskonalanie przemysłu zbrojnego, zwiększanie arsenału atomowego, a także środków przenoszenia głowic nuklearnych towarzyszyło nieustannie trwającej wojnie oraz miało na celu umożliwienie zniszczenia przeciwnika w sytuacji, która by tego wymagała. Moim zdaniem ciekawą teorią, która mogłaby stanowić jedną z przyczyn rozpoczęcia zimnej wojny jest teoria wewnątrzkrajowa, która została przedstawiona w lekturze pod tytułem ,,Rosja, Ameryka i zima wojna 1949-1991” autorstwa Martina McCauleya. W owej sytuacji kraje w walce kierowały się ,,wykorzystaniem międzynarodowego wydarzenia do rozwiązania wewnętrznych napięć i pokonania krajowych rywali”. Poszukując dowodu na to stwierdzenie chciałabym wspomnieć o nagłej zmianie sytuacji politycznej Harrego Trumana po blokadzie Berlina w 1948 roku.
Zakończenia zimnej wojny możemy doszukiwać się w roku 1990, ponieważ to właśnie w tym roku Gorbaczow ogłosił zakończenie współzawodnictwa, choć jestem bardziej skłonna przyjąć jako terminus ante quem zimnej wojny na rok 1991, w którym rozpadł się Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, kończąc starcie kapitalizmu z komunizmem.
Konflikty zimnowojenne toczyły się na całym świecie. Supermocarstwa ingerowały w starcia prowadzone na globie, przykładem tego była wojna w Korei, Wietnamie oraz kryzys berliński, prowadząc w ten sposób spór między sobą, a ich skutki jesteśmy w stanie dostrzec nawet w czasach teraźniejszych.
