Manufaktura 2023/2024 nr 52, kwiecień 2024

Powstanie w getcie warszawskim

Od początku wojny na terenach okupowanych polityka żydowska ograniczała się do przymusowej rejestracji, masowych deportacji oraz obowiązku noszenia gwiazdy Dawida. W późniejszym okresie historii zaczęto tworzyć getta – zamknięte dzielnice, w których izolowano wyznawców judaizmu. 2 października 1940 r. utworzono w Warszawie największe getto na terenach okupowanych. Dzielnica żydowska była oddzielona wysokimi murami od pozostałej części miasta.

Realia, które w nim panowały, były nieludzkie, nie było godnych warunków do życia. Przeludnienie, które nastąpiło, spowodowało głód, epidemie oraz wiele chorób zakaźnych. Wzrost liczby zgonów i zmniejszenie racji żywnościowych był częścią zaplanowanego ludobójstwa. Do marca 1941 r. getto zamieszkiwało ponad 460 tys. osób. 22 lipca 1942, w ramach operacji Reinhard, której założeniem było stopniowe likwidowanie gett na terenie Generalnego Gubernatorstwa, mieszkańcy dzielnicy żydowskiej otrzymali nakaz opuszczenia domów i stawienia się na Umschlagplatzu, skąd zostali przetransportowani do obozu w Treblince. Wywieziono ponad 6 tys. Żydów.

Po akcjach likwidacyjnych zostały zwołane organizacje bojowe np. ŻOB (Żydowska Organizacja Bojowa), do której należał między innymi Mordechaj Anielewicz (główny przywódca powstania) i Marek Edelman.

DZIEŃ POWSTANIA

Odpowiedź Żydów na plan Himmlera nastąpiła 19 kwietnia 1943 r. Powstanie nie miało na celu zwycięstwa nad Niemcami, ponieważ wiadome było, że siły powstańcze są za słabe. Był to akt godnej śmierci z bronią w ręku. Powstańcy, gdy na teren getta wkroczyły oddziały niemieckie, odnosili sukcesy. Obrzucali granatami i butelkami z benzyną Niemców, co skutkowało chwilowe wycofanie się nazistów z terenu getta. Niestety, nie trwało to długo, ponieważ, gdy dowództwo przejął Jurgen Stroop (autor tzw. Raportu Stroopa – sprawozdania o całej operacji wykonanego dla Himmlera, później kluczowego dowodu w procesie norymberskim), Niemcy zwiększyli atak na getto, lecz organizacje żydowskie nie ustępowały. Wtedy naziści zastosowali taktykę spalonej ziemi. Zaczęli podpalać i niszczyć domy. Zablokowali dostawy energii, gazu i wody w celu pozbawienia ludności cywilnej godnej postawy moralnej.

Powstańcy ukrywali się w bunkrach i stamtąd ostrzeliwali oddziały niemieckie. W jednym ze schronów przy ulicy Miłej 18 działało dowództwo i ok. 300 powstańców, którzy kierowali wszelkimi akcjami zbrojnymi na terenie getta. Bunkier został odkryty 8 maja, a znajdujący się w nim powstańcy, zostali zamordowani. Kilka dni później Jurgen Stroop wydał rozkaz zburzenia Wielkiej Synagogi na ulicy Tłomackiej.


Powstanie zakończyło się 16 maja 1943 r., po czym na rozkaz Hitlera dzielnica została zrównana z ziemią. Do dziś nie znamy dokładnych strat ludności żydowskiej.