nr 43, kwiecień 2022

Akcja pod Arsenałem

Akcja pod Arsenałem rozegrała się 26 marca 1943 roku u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w okupowanej Warszawie. Była to akcja zbrojna polskiego podziemia, przeprowadzona przez Grupy Szturmowe Szarych Szeregów. Akcja nosiła kryptonim ,,Meksyk II’’ a dowodził jej Stanisław Broniewski pseudonim ,,Orsza’’. Przeprowadzenie akcji było spowodowane wcześniejszymi aresztowaniami Henryka Ostrowskiego pseudonim ,,Heńka’’ oraz Jana Bytnara pseudonim ,, Rudy’’.

Henryk Ostrowski ,,Henryk’’ był harcmistrzem oraz komendantem Grup Szturmowych Szarych Szeregów hufca ,,Praga’’. Został aresztowany w nocy z 18 na 19 marca 1943 roku w mieszkaniu przy ulicy Osieckiej w Warszawie przez Gestapo. Po aresztowaniu w jego mieszkańcu zostały odnalezione przez Niemców materiały szkoleniowe i wywiadowcze, a także zapiski z adresami, które doprowadziły i poskutkowały aresztowaniem w nocy z 22 na 23 marca w kamienicy przy al. Niepodległości Jana Bytnara ps. ,,Rudy’’. W jego mieszkaniu również zostały znalezione przedmioty o charakterze dywersyjnym, które mogły obciążyć wiele osób. ,,Rudy’’ był podharcmistrzem oraz dowódcą hufca ,,Południe’’.

Po aresztowaniach i zawiadomieniu Grup Szturmowych, przyjaciel Bytnara Tadeusz Zawadzki pseudonim ,,Zośka’’, harcmistrz, podporucznik Armii Krajowej, a także komendant Grup Szturmowych w Warszawie, podjął działania, które miały na celu niezwłoczne odbicie Jana Bytnara z rąk gestapowców. ,,Zośka’’ przedstawił swój plan odbicia ,,Rudego’’ Naczelnikowi Szarych Szeregów Florianowi Marciniakowi oraz komendantowi Grup Szturmowych w Warszawie i komendantowi Chorągwi Warszawskiej Stanisławowi Broniewskiemu. Plan został wstępnie zaakceptowany, pomimo oparciu go na przypuszczeniu przewiezienia aresztowanego na Pawiak. Akcja miała został zaakceptowana przez dowódcę Oddziałów Dyspozycyjnych mjr Jan Wojciech Kiwerski ,,Lipiński’’, który w tamtym momencie był nieobecny w Warszawie. Akcja początkowo była planowana na 23 marca.

Plan opierał się na zaatakowaniu ,,budy’’ więziennej. ,,Meksyku II’’ nie udało się przeprowadzić 23 marca z powodu braku uzyskania zgody od mjr Kiwerskiego, który nie powrócił do stolicy. 26 marca 1943 roku ,,Rudy’’ miał ponownie został przewiedziony z Pawiaka na Szucha. O godzinie 17:00 cały zespół ,,Zośki’’ zajął swoje stanowiska. Akcja rozpoczęła się o godzinie 17:30.

Uwolnienie Jana Bytnara została zrelacjonowane w ,,Kamienie przez Boga rzucane na szaniec’’ przez Tadeusza Zawadzkiego, który opisywał: ,, Gdy wszyscy więźniowie wysypali się na ulicę, z głębi wozu ukazał się Janek gramoląc się na czworakach przez ławki. Ogolona głowa, twarz zielono-żółta, zapadnięte policzki, olbrzymi siniec pod okiem, sine uszy. Wielkie oczy szeroko otwarte, patrzące na nas. Porwaliśmy go na ręce. Każde dotknięcie go przez nas wywoływało krzyk bólu’’.

W akcji pod Arsenałem udało się uwolnić więźniów, w tym Jana Bytnara pseudonim ,,Rudy’’ oraz Henryka Ostrowskiego pseudonim ,,Heńka’’, natomiast ciężko ranni zostali Maciej Aleksy Dawidowski pseudonim ,,Alek’’ oraz Tadeusz Krzyżewicz pseudonim ,,Buzdygan’’. ,,Alek’’ oraz ,,Rudy’’ zmarli 30 marca 1943 roku z powodu odniesionych obrażeń, natomiast ,,Buzdygan’’ zmarł 2 kwietnia. Akcja odniosła sukces, a Niemcy w odwecie za wydarzenia z 26 marca 1943 roku następnego dnia rozstrzelali 140 Polaków i Żydów.