Cywilizacja starożytnego Rzymu składała się między innymi z Latynów, którzy na trenach Półwyspu Apenińskiego zajmowali się rolnictwem oraz pasterstwem. Nazwa ,,Rzym’’ oznaczało miasto na siedmiu wzgórzach. Były to fundamenty miasta, które powstało z przyłączenia do siebie kilku osad przez lud, który osiedlił się na tych terenach w I tys. p.n.e. – Etruskowie. Według legendy założycielem miasta miał być Romulus, syn Eneasza. Półwysep, oprócz Etrusków, zamieszkiwali również Italikowie, koloniści greccy, czy Fenicjanie.
Rozważając przemiany ustrojowe w starożytnym Rzymie rozpocząć należy od okresu królewskiego (monarchii) trwającego od 753-509 r. p.n.e. Najwyższą władzę sprawował król (rex). Operował władzą cywilną, wojskową oraz kapłańską. Funkcjonował również senat (rada starszych), jako doradca króla. Istniały również zgromadzenia ludowe, na których mogli wziąć udział wolni obywatele rzymscy, którzy spełniali dane wymagania. W okresie królewskim władzę sprawowało siedmiu królów. Pierwszym z nich był legendarny Romulus, brat bliźniak Remusa. Ostatnim władcą był Tarkwiniusz Pyszny. Jego rządy doprowadziły do powstania pod przywództwem Brutusa i ostatecznie wypędzeniem króla z Rzymu. Społeczeństwo rzymskie można było podzielić na dwie warstwy społeczne: patrycjuszy oraz plebejuszy. Pierwsza z wymienionych składała się z tak zwanej elity społeczeństwa, pełniącej urzędy oraz wywodzącej się z najstarszych rodów rzymskich. Plebejuszami była pozostała część społeczeństwa, nie posiadali praw politycznych.
Następnym okresem historii Rzymu była republika rzymska trwająca w latach od 509 r. p.n.e. do 27 r. p.n.e. Pojęcie republika oznacza ,,państwo (ale również forma ustroju) rządzone przez wszystkich pełnoprawnych obywateli: w republice najwyższe władze są wybierane na określony czas przez wszystkich pełnoprawnych obywateli’’. Przyczyną powstania tego ustroju było wygnanie ostatniego władcy Tarkwiniusza Pysznego w 509 r. p.n.e. Władzę w Rzymie zaczęli sprawować obywatele. Duże znaczenie miało zgromadzenie centurialne oraz senat, co oznaczało, że ustrój miał charakter republiki arystokratycznej. Przy rozpatrywaniu sprawowania władzy funkcjonowały dwie zasady: zasada kadencyjności (dany urząd był sprawowany przez danego urzędnika, przez określony czas) oraz zasada kolegialności (urzędy były sprawowane przez kilka osób jednocześnie).
Prawa polityczne posiadali wolno urodzeni, pełnoletni mężczyźni, którzy byli zobowiązani do służby wojskowej oraz płacenia podatków. Mieli prawo uczestniczenia w zgromadzeniach obywatelskich. W społeczeństwie prym wiedli patrycjusze, z których składał się senat, pełnili funkcję sędziów, byli urzędnikami, do których należała naczelna władza. Praw politycznych nie posiadały kobiety i dzieci. Najliczniejszą grupą obywateli byli plebejusze. Najniższą warstwą społeczną byli niewolnicy (jeńcy wojenni albo osoby skazane za długi).
W okresie republikańskim była prowadzona polityka ekspansywna, która miała na celu zdobywanie i podboje nowych ziem, czy zdobycie tzw. prawa do triumfu przez wodzów. Armia rzymska składała się z legionów, w których walczyli obywatele zdolni do tej służby. Panowała tam surowa dyscyplina, a karami za nieposłuszeństwo było między innymi dziesiątkowanie – zabijanie co dziesiątego żołnierza. Reformację armii przeprowadził konsul Mariusz w II w. p.n.e., wtedy przekształciła się w armię zawodową.
Najważniejsze decyzje w państwie były podejmowane na zgromadzeniu obywateli, inaczej komicji, które były zwoływane nieregularnie. Podczas nich zatwierdzano albo odrzucano różne projekty. Obywatel posiadał jeden głos, który musiał oddać osobiście. Możemy wyróżnić zgromadzenia centurialne (comicia enturia ta), na których zostawały podejmowane decyzję dotyczące wojen i pokoju, a także wybierano urzędników. W zgromadzeniach trybusowych (comitia tributa) brali udział wszyscy obywatele, każdy tribus (jednostka terytorialna w Rzymie) posiadała jeden głos, który był oddawany zgodnie z wolą większości. Zgromadzenia kurialne (comitia curiata) zostawały zwoływane w celu podejmowania kwestii o charakterze religijnym, posiadało rolę formalną. Odbywały się również zgromadzenia plebejskie (concilium plebis), w których brali udział tylko plebejusze. Wybierano na nich trybuna ludowego i edylów plebejskich. Powstało ono w 494 r. p.n.e.
Urzędy w starożytnym Rzymie w epoce republikańskim były pełnione zespołowo – kolegialnie. Kadencja ich sprawowania najczęściej trwała jeden rok. Najważniejszy urząd był pełniony przez dwóch konsulów. To oni zwoływali i przewodniczyli wyżej opisane zgromadzenia, posiadali władzę wykonawczą i administracyjną oraz pełnili funkcję religijne. Urząd sądowy pełnili pretorzy. Byli odpowiedzialni za pilnowanie prawa, mogli dowodzić armią, wydawali edykty. Urząd skarbowy był wybierany co 5 lat na 18 miesięcy, pełnili go cenzorzy. Tworzyli spis majątkowy oraz nadzorowali finanse państwa. Edylowie byli odpowiedzialni za organizowanie igrzysk, porządek w mieście, prowadzili rozdawnictwo zboża, a także dbali o zaopatrzenie miasta w żywność. Konsulów w sprawach finansowych wspierali kwestorzy. Trybuni ludowi (plebejscy) mieli możliwość aresztowania urzędnika, posiadał prawo veta. Dysponowali nietykalnością osobistą. Urzędem nadzwyczajnym i jako jedyny sprawowany tylko przez jedną osobę był dyktator. Dysponował nieograniczoną władzą i był powoływany w sytuacji zagrożenia Rzymu.
Funkcję doradczą w ustroju republiki rzymskiej pełnił senat. Składał się z 300 senatorów. Odpowiadał za politykę zagraniczną, czy ratyfikował traktaty międzynarodowe. Był zwoływany przez konsula, pretora albo dyktatora. Senat pełnił najważniejszy organ władzy.
W okresie republikańskim Rzym prowadził bardzo ekspansywną, agresywną politykę wobec państw w Italii, którą sam podbił pomiędzy V a III w. p.n.e. Podboje były przeprowadzane w celu zdobycia ziem, uzyskaniu łupów, czy poszukiwaniem nowych dochodów państwa. Rzymianie prowadzili wojny z Samnitami oraz z Tarentem. I wojna punicka toczyła się w latach 264-241 r. p.n.e. i zakończyła się wygraną Rzymu. Od 218 do 202 r. p.n.e. prowadzona była II wojna punicka. W bitwie pod Kannami w 216 r. p.n.e. wódz kartagiński Hannibal pokonał armię rzymską. III wojna punicka przypadła na 146 r. p.n.e., po zakończeniu której Rzym przejął część Afryki, tworząc pierwszą prowincję rzymską. Kartagina została zrównana z ziemią.
Imperium Romanum swoimi terenami objęło cały basen Morza Śródziemnego. Powstały liczne prowincję, które były uzależnione i zobowiązane do płacenia podatków Rzymowi. Kryzys republiki rzymskiej przypadł na drugą połowę II w. p.n.e. Był on spowodowany między innymi przez: bunty niewolników, powstanie latyfundiów, wzrost bezrobotnej biedoty, czy wojny domowe. Po republice rzymskiej nastąpił okres cesarstwa rzymskiego od 27 r. p.n.e. do 476 r. Pierwszym cesarzem został Oktawian August. Formą cesarstwa był pryncypat, który wprowadził cesarz i zachowywał pozory republiki. Oktawian August za swojego panowania wprowadzał reformy. Zreformowały one armię poprzez utworzenie wojsk, które miały na celu ochronę cesarza i utrzymanie porządku w mieście. Armia ta nazywana była pretorianami. Oktawian August zreformował administrację. Dokonał tego poprzez podział prowincji na cesarskie i senatorskie. Cesarz również zlikwidował zgromadzenia i rozszerzył władzę senatowi. Rozwój cywilizacji był możliwy dzięki pax romana. Był to pokój rzymski, zawarty po intensywnych podbojach.
Kiedy Rzym zmagał się z kryzysem, cesarz Dioklecjan przeprowadził reformację, która miała na celu wzmocnienie państwa. Wprowadził dominat, a cesarz uzyskał władzę absolutną. Podwyższył podatki, z których opłacał armię i urzędników. Wprowadził monetę o stałej wartości – solidus.
